การขุดล้อมต้นไม้

การขุดล้อมต้นไม้ มีสามวิธีคือ
1. การขุดล้อมเตือน ใช้กับต้นไม้ที่ขุดล้อมยากจำเป็นต้องอาศัยเวลานาน เป็นปี โดยขุดดินรบโคนต้นแล้วค่อยๆตัดรากที่ละด้าน แล้วตั้งแต่เริ่มขุดครั้งแรกก็ต้องตัดแต่งกิ่งและค้ำยันต้นไว้ให้เรียบร้อย ตัวอย่างต้นไม้ที่ต้องใช้วิธีนี้ ได้แก่ ต้นไม้ที่มีอายุมากเช่น ตะโกนา มะเขือ จันทร์ เป็นต้น
2. การขุดล้อมที่ให้ใบร่วง เป็นการลดการคายน้ำใช้กับต้นไม้ขนานเล็กและกลาง เช่น ตะแบก เสลา ปีบนนทรี หางนกยูง เป็นต้น โดยจะขุดรอบโคนต้น แล้วใช้วัตถุห่อหุ้มตุ้มดินไว้ให้แน่นหลังจากนั้น 15-30 วันจึงตัดรากทั้งหมดและจึงเคลื่อนย้าย
3. การขุดล้อมและเคลื่อนย้ายในขั้นตอนเดียว นิยมใช้กับต้นไม้ขนานใหญ่มียาง เปลืองหนา มีโอกาสตายน้อยมาก เช่น โพ ไทร กร่าง ยางอินเดีย ลั่นทม ไผ่ ฯลฯ

ไม้ดัด ไม้แคระ

ตัวอย่างไม้ดัด

การทำช่อหรือพุ่มใบ

การทำช่อหรือพุ่มใบ
เมื่อมีการจัดหรือบังคับให้แตกกิ่งตรงตามจุดต้องการ สิ่งที่ต้องดูแลต่อไปก็คือช่อหรือพุ่มใบ ไม้ดัดนอกจากรูปทรงต้นกิ่งก้านแล้ว ช่อหรือพุ่มใบเป็นอีกองค์ประกอบหนึ่งที่จะทำให้ไม้ต้นนั้นดูงดงาม ดึงดูดความสนใจของผู้พบเห็น การทำช่อหรือพุ่มใบทำได้โดยการตัดยอดของกิ่งนั้นออก ให้กิ่งนั้นแตกยอดและใบออกมา รอจนยอดนั้นมีใบเพสลาด (กิ่งอ่อนกิ่งแก่) จากนั้นก็ตัดยอดที่แตกออกมาใหม่นี้อีกครั้งในลักษณะเช่นนี้ติดต่อกันไป จนกระทั่งส่วนนั้นแตกยอดและใบมากขึ้นดูสวยงาม ก็ตัดแต่งให้ได้รูปทรงของช่อใบตามต้องการ การทำช่อหรือพุ่มใบ กิ่งหนึ่งจะแยกออกเป็นกี่ช่อที่พุ่มใบก็ได้ ขึ้นอยู่กับรูปแบบตามตำราและรูปทรงของไม้หุ่น แต่สิ่งที่ควรคำนึงคือ การจัดช่อใบให้ได้ระยะที่พอเหมาะกับสัดส่วนและสัมพันธ์กัน เช่น การที่จะทำให้มี 9 ช่อ ก็จัดวาง 2 ชั้นชั้นละ 4 ช่อ และวางไว้ที่ยอดอีก 1 ช่อ รวมเป็น 9 ช่อพอดี

การบังคับให้แตกกิ่ง

การบังคับให้แตกกิ่ง
บางครั้งจำเป็นต้องบังคับให้แตกกิ่งใหม่ตรงตามจุดที่ต้องการซึ่งอาจเป็นได้ทั้งกิ่งที่มีตาและตรงที่ไม่มีตาการบังคับให้แตกกิ่งตรงที่มีตาอยู่แล้ว ทำได้โดยการใช้พลาสติกพันลำต้นและกิ่งให้มิด เว้นไว้ตรงตาที่ต้องการให้แตกกิ่ง เมื่อตาที่เว้นไว้แตกกิ่งจะต้องรอให้กิ่งโตพอสมควร จึงเอาพลาสติกที่พันออกการบังคับให้แตกกิ่งตรงที่ไม่มีตา วิธีการทำได้โดยใช้สว่านเจาะทะลุ แล้วนำกิ่งยอดจากต้นอื่น มาตัดกิ่งแขนงเล็ก ๆ และรูดใบออกให้หมด นำกิ่งดังกล่าวสอดให้ทะลุรูเจาะนั้น แล้วผูกยึดกิ่งสอดนั้นให้แน่น รอให้กิ่งที่สอดนั้นโตขึ้นเนื้อเยื่อและท่อน้ำนำอาหารก็จะเชื่อมประสานติดกันแน่น จากนั้นจึงค่อยตัดโคนกิ่งที่สอดให้ชิดกับกิ่งหุ่น ซึ่งเมื่อนาน ๆ ไปก็จะดูเป็นกิ่งจากต้นหุ่นเดียวกัน

การดัดโค้งงอและการดัดฉาก

การดัดโค้งงอ
เป็นการจัดกิ่งพุ่มใบให้ระยะห่างได้จังหวะช่องไฟที่เหมาะสม การดัดลักษณะนี้จะใช้ลวดพันลำต้นและกิ่งที่ต้องการ การพันลวดควรคำนึงถึงสิ่งเหล่านี้ 1. ขนาดของลวด เลือกให้มีขนาดเหมาะสมกับลำต้นหรือกิ่งที่จะพันเพราะถ้าใช้ลวดเล็กเกินไป จะบังคับให้กิ่งโค้งตามต้องการไม่ได้ หรือถ้าลวดมีขนาดใหญ่ก็จะแข็งทำให้พันลำบาก 2. การพัน พันวนไปตามต้นกิ่งในลักษณะ 45 องศา ทั้งระยะห่างพอประมาณอย่าให้หลวมหรือแน่นจนเกินไป 3. การดูแลหลังพันลวด หลังจากพันลวดเสร็จแล้วสามารถดัดได้ตามต้องการ การดัดควรทำอย่างเบามือ อย่าพยายามดัดหรือหักลำต้นจนเกินไปเพราะอาจทำให้กิ่งและลำต้นเสียหายได้ เมื่อดัดเรียบร้อยแล้ว ต้องปล่อยให้ต้นไม้อยู่ตัวสักระยะหนึ่ง ประมาณ 3-4 เดือน จึงเอาลวดออกเพื่อป้องกันการสปริงตัวกลับของกิ่ง ถ้าเห็นว่ากิ่งมีรอยถูกลวดมัด ให้รีบแก้ออกแล้วพันใหม่ทันที การดัดกิ่งให้โค้งงออีกรูปแบบหนึ่ง คือการใช้น้ำหนักถ่วงให้กิ่งโค้ง ห้อยงอลงเพราะแรงดึงหรือแรงถ่วง โดยใช้ก้อนหินหรือของหนัก ๆ ผูกเชือกห้อยไว้กับกิ่งที่ต้องการดัด จนเห็นว่ากิ่งอยู่ตัวดีจึงนำออก
การดัดฉาก
กรณีที่ต้องการกิ่งหักมุม หรือหักข้อศอก ให้ใช้มีดปาดส่วนของกิ่งด้านที่ต้องการหักมุมออก แล้วหักพับตามต้องการโดยใช้ลวดบังคับหรือใช้เชือกผูกยึดจากนั้นใช้พลาสติกพันทับรอยปาดที่หักพับของกิ่งเพื่อป้องกันไม่ให้น้ำเข้าได้ จะทำให้รอยแผลสร้างเปลือกออกหุ้มโดยเร็วขึ้น

เทคนิคการดัดแต่งกิ่ง

เทคนิคการตัดแต่งกิ่ง
การเตรียมต้นตอ เพื่อการปลูกเลี้ยงเป็นไม้ดัดไม่ว่าต้นตอที่ได้มานั้นจะมีรูปแบบเป็นไม้บรรจบป่าหรือไม้บรรจบหุ่น รูปทรงมักจะไม่งามตามความต้องการ คงต้องเลี้ยงและบังคับ ให้มีกิ่งก้านพุ่มใบตามรูปร่างรูปทรงที่ตัดเอาไว้ การดัดกิ่งก้านหรือบังคับให้แตกกิ่งก้านตรงจุดที่ต้องการ เป็นเรื่องที่ต้องทำเสมอ เทคนิคเหล่านี้จำเป็นต้องศึกษา ติดตามสังเกตจากผู้มีประสบการณ์ อย่างไรก็ตาม แบบเรียนคงบอกผู้ปลูกเลี้ยงไม่ได้ว่าจะต้องดัดตรงไหนให้แตกกิ่งใหม่กี่กิ่ง คงเสนอแนะเทคนิคการดัดและเสริมกิ่ง เท่าที่ผู้ปลูกเลี้ยงนิยมทำกันเท่านั้น

การดัดแต่งไม้ดัด

การตัดแต่งกิ่งช่อใบ
การปิดกระหม่อมทำหุ่นไม้ดัด
ลักษณะของไม้หุ่นที่มีรูปทรงเป็นลักษณะไม้หุ่นเดียว (ไม้วิชา) เมื่อนำมาปลูกและฟื้นตัวได้ดี มีกิ่งกระโดงแตกใหม่แล้วจะต้องทำการปิดกระหม่อม ลักษณะไม้ท่อนเดียวเมื่อเจริญเติบโตดีแล้วให้เลื่อยต้นตอ สูงจากพื้นดินพอเหมาะตามต้องการ ต่อมาจะเกิดกิ่งกระโดงแตกออกมาใต้บริเวณรอยตัด ถ้ากิ่งกระโดงแตกต่ำจากรอยตัดมากเกินไป ก็ให้ตัดหัวตอลดต่ำลง เมื่อกระโดงยาวได้ประมาณ 30 เซนติเมตร ก็ให้เริ่มทำการปิดกระหม่อมทำหุ่น โดยการค่อย ๆ กับหลักให้แน่น ปล่อยให้กิ่งกระโดงยาวออกไปเรื่อย ๆ แต่ต้องคอยริดยอดหรือให้กิ่งกระโดงโตเร็วขึ้น รอจนกว่ากิ่งกระโดงจะโตเชื่อมปิดกระหม่อมได้เรียบร้อยดีแล้ว ก็ให้ตัดกิ่งกระโดงออกเหลือไว้เท่าที่ต้องการเท่านั้น เพื่อใช้กิ่งกระโดงนี้เป็นหุ่นเลี้ยงกิ่งแยกต่อไป แต่ละหุ่นจะปล่อยให้แตกกิ่งแยกเท่าไรนั้น ก็ต้องขึ้นอยู่กับว่าจะทำไม้ตัดชนิดใดจากรูปแบบทั้ง 9 ชนิด ที่กล่าวไว้แล้วในตอนที่ 2

ตัวอย่างไม้ดัดไม้แคระ

ประโยชน์ของไม้ดัดไม้แคระ

ไม้ดัดไม้แคระมีประโยชน์ ดังนี้
1. สามารถทำเป็นอาชีพหลักและอาชีพเสริม การปลูกไม้ดัดไม้แคระสามารถทำ
เป็นอาชีพของเกษตรกรได้เป็นอย่างดี สร้างรายได้ให้แก่ผู้ผลิตปีละจำนวนมาก ๆ
2. ทำให้สภาพแวดล้อมเกิดความร่มรื่นสวยงาม การปลูกไม้ดัดไม้แคระช่วยสร้าง
ความร่มรื่นสวยงามให้แก่สถานที่ต่าง ๆ ให้น่าอยู่น่าอาศัย สร้างความเพลิดเพลิน
3. เป็นแหล่งวัตถุดิบทำให้เกิดอุตสาหกรรมต่าง ๆ
4. ก่อให้เกิดอุตสาหกรรมการท่องเที่ยว เมื่อมีการรวมตัวกันผลิตไม้ดัดไม้แคระ
จำนวนมาก ทำให้กลายเป็นสถานที่ท่องเที่ยวเชิงเกษตร เกิดอุตสาหกรรมการท่องเที่ยว สามารถสร้างรายได้ให้แก่ชุมชนและส่วนรวมอีกทางหนึ่งด้วย
5. ไม้ดัดไม้แคระสามารถส่งเป็นสินค้าออกไปจำหน่ายยังต่างประเทศ สร้างรายได้เป็น
มูลค่านับพันล้านบาทต่อปี เช่น การส่งออกไม้ดัดไม้แคระไปขายยังต่างประเทศ เป็นต้น
6. ใช้เป็นแหล่งทดลองทางวิทยาศาสตร์การเกษตร ทำให้เกิดความเจริญด้าน
เทคโนโลยีการเกษตรมากยิ่งขึ้น
7. การใช้เวลาว่างให้มีประโยชน์

ชนิดพันธุ์ของไม้ดัดไม้แคระ

ไม้ดัดไทยแบ่งเป็น ๙ ชนิดคือ ๑. ไม้ขบวน เป็นไม้ดัดที่มีทรงต้นต่ำ ทรงตรงหรือคดเล็กน้อยก็ได้ แล้วตัดกิ่งให้วกเวียนขึ้นไป วนสุดยอด จะดัดให้พลิกแพลงอย่างไรก็ได้ แต่ต้องทำให้ได้ช่องไฟดูพอเหมาะ และแต่งช่อพุ่มใบให้เรียบร้อย นิยมทำ ๙ ช่อ หรือจะมากจะน้อยกว่านี้ก็ได้ เพียงแต่มองแล้วทำให้เกิดความสวยงาม โดยถือรูปทรงที่สวยงามเป็นสำคัญ ไม้ขบวนเป็นชนิดไม้ดัดที่นิยมกันมาก เพราะตกแต่งได้ง่ายกว่าไม้ดัดชนิดอื่น ๒. ไม้ฉาก เป็นไม้ดัดที่มีทรงต้นตรง แล้วดัดให้หักเป็นรูปมุมฉาก สำหรับกิ่งก็ดัดแต่งให้เป็นรูปมุมฉากเช่นกัน ส่วนปลายกิ่ง ก็ปล่อยให้เป็นพุ่มใบ นิยมทำ ๙ ช่อ ไม้ดัดชนิดนี้จะทำเป็นต้นคู่ หรือต้นเดี่ยวในลักษณะรูปทรงแบน หรือลักษณะฉากบังตาก็ได้ ไม้ชนิดนี้ จะดัดให้หุ่นงาม ให้ตัดและทำการปิดขม่อมให้ชิดดินหรือสูงเพียงเล็กน้อย เมื่อกิ่งกระโดง (หมายถึงกิ่งที่แตกออกจากลำต้น) แตกขึ้นจึงเริ่มดัด ไม้ดัดชนิดนี้ นับเป็นไม้ดัดที่งามและดัดยากมากที่สุด ๓. ไม้หกเหียน เป็นไม้ดัดที่มีการตัดแต่งกิ่งให้ย้อนกลับลงมาทางด้านล่างก่อน แล้วค่อยดัด ทำให้กิ่งโค้งงอไปรอบๆ ต้น หรือจะชี้ขึ้นตรงๆ ก็ได้ การดัดทำกิ่งและช่อพุ่มใบ ตามตำราแม่แบบไม้ดัดไทยกำหนดให้ทำกิ่งและช่อ ๑๑ ช่อ จึงจะดูสวยงาม เป็นไม้ดัดที่ดัดยาก ต้องใช้ฝีมือและความวิริยะอุตสาหะ จึงจะทำได้สำเร็จ ๔. ไม้เขน เป็นไม้ดัดที่เน้นความสำคัญของทรงต้น โดยดัดทำโคนต้นให้เป็นปุ่ม เป็นตา ดัดกิ่งท้ายลง คือกิ่งที่ต่ำสุด ดัดลงให้อยู่ตรงข้ามกับกิ่งที่ ๒ และกิ่งยอด โดยกิ่งยอดจะต้องหักเอี้ยวลงมาข้างหลังก่อน แล้วจึงกลับ ๕. ไม้ป่าข้อม เป็นไม้ดัดที่มีทรงต้นตรงขึ้นไปถึงยอด ที่โคนมีปุ่มรอยตัด ดัดแต่งกิ่งรอบๆ ต้นให้วกเวียนขึ้นไป การทำกิ่ง และช่อพุ่มใบรอบๆ ต้น ตามตำราแม่แบบไม้ดัดไทย กำหนดให้ทำ ๓ กิ่ง กิ่งละ ๓ ช่อ รวม ๙ ช่อ ต้องมีช่องไฟงดงามสม่ำเสมอกัน จะทำให้สวยงาม ๖. ไม้ญี่ปุ่น เป็นไม้ดัดที่มีรูปลักษณะคล้ายกับไม้แคระของญี่ปุ่น (Bonzai) เป็นไม้มีหุ่นย่อจากธรรมชาติของต้นไม้ใหญ่ในป่า ซึ่งพยายามปลูกให้ต้นไม้แคระแกร็นลง คือโคนต้นใหญ่ ปลายต้นเรียวซึ่งทรงต้นจะตรงหรือเอน สำหรับกิ่งที่ประกอบทรงต้นก็ดัดแต่งให้กระจายพองาม ไม่มีการตัดแต่งช่อพุ่มใบ ปล่อยให้เป็นไม้แคระตามธรรมชาติ ไม้ดัดชนิดนี้จะปลูกดัดเฉพาะต้นเดี่ยวหรือปลูกดัด ๒ ต้นคู่กันโดยให้ต้นใหญ่ อีกต้นหนึ่งเล็กลดหลั่นกันลงมาก็ได้ ๗. ไม้กำมะลอ คือไม้ดัดที่มีทรงต้นตรงขึ้นไป จะมีกิ่งที่โคนหรือไม่มีก็ได้ กิ่งของไม้ชนิดนี้จะให้ยักเยื้องพิสดารได้เท่าไรก็ยิ่งดี จะมีกิ่งหรือช่อมากน้อยไม่กำหนด ขอให้ดูสวยงามเข้ารูปทรง แต่ส่วนหุ่นจะต้องดัดให้หันหมุนเวียนให้ยอดวกวนชี้ลงล่าง ไม่ว่าจะชี้ลงล่างในรูปลักษณะใดก็ได้ไม้ดัดแบบนี้มีลักษณะตรงข้ามกับไม้ธรรมดาที่มียอดชี้ฟ้าเป็นไม้ที่ไม่เหมือนของจริงจึงเรียกได้ ว่าเป็นไม้กำมะลอ ๘. ไม้ตลก เป็นไม้ดัดที่เหมือนทำให้ตลกให้ดู มี ๒ ลักษณะคือไม้ตลกหัวและไม้ตลกราก ไม้ตลกหัวหรือไม้ตลกหัวโตมีส่วนยอดสุดของลำต้นเป็นก้อนกลุ่ม ยิ่งโตเท่าไรยิ่งดี หรือมีลักษณะลำต้นเป็นกระปุ่มกระป่ำและมีกิ่งช่อน้อย ส่วนไม้ตลกรากต้องมีรากโผล่หรือรากลอยโผล่พ้นดินให้เห็นได้ว่าส่วนใด เป็นรากและส่วนใดเป็นลำต้นเรียกว่าไม้ตลกรากหรือไม้แผลงโคน ไม้ดัดชนิดที่ควรทำตลกหัวและตลก รากในต้นเดียวกันและทำที่ช่อกิ่งเพียงเล็กน้อยจะทำให้สวยงาม ๙. ไม้เอนชาย หรือ เอนชายมอ เป็นไม้ดัดที่มีทรงต้น ลำต้นตรงขึ้นมาแล้วจึงเอนไปด้านข้างคล้ายต้นไม้ริมฝั่งน้ำหรือตามภูเขา ไม่ตั้งตรงเหมือนไม้ธรรมดา มีรากเกาะยึดด้านข้างนำมาดัดแต่งและทำกิ่งช่อ ไม้ดัดชนิดนี้เป็นไม้ที่ปลูกเอนชายประดับกับเขามอ (ภูเขาจำลอง) ปลูกเพื่อร่มเงาหรือล้อรูปเขา มักปลูกด้านหลังของเขามอ ต่อมา ความนิยมก่อเขามอได้เสื่อมไป จึงนำเอาเฉพาะรูปแบบของไม้ที่ปลูกประดับกับเขามอมาดัดทำไม้ดัดคุณลักษณะของพันธุ์ไม้ดัด ในอดีตการเลือกใช้พันธุ์ไม้มาทำเป็นไม้ดัด ต้องคำนึงถึงคุณลักษณะของไม้เป็นสำคัญดังต่อไปนี้ ๑. เป็นพันธุ์ไม้ที่สามารถทำรูปทรงต้น หรือดัดแปลง ตกแต่งได้ง่าย และถูกต้องตามตำราแม่แบบ ๒. เป็นพันธุ์ไม้ที่มีกิ่งเหนียว สามารถดัดให้โค้งงอได้ตามต้องการ ๓. เป็นพันธุ์ไม้ที่มีรูปร่างของใบขนาดเล็ก ดูเหมาะสมกับหุ่นหรือทรงต้น ๔. เป็นพันธุ์ไม้ที่เมื่อนำมาดัดแล้วไม่เปลี่ยนแปลงรูปทรงง่าย ๕. เป็นพันธุ์ไม้ที่ไม่เจริญเติบโตเร็วจนเกินไป จนทำให้เสยรูปทรงง่าย ๖. เป็นพันธุ์ไม้ที่หาง่ายในแต่ละท้องถิ่น ๗. เป็นพันธุ์ไม้ที่มีอายุยืนนานและทนทานต่อสภาพดินฟ้าอากาศที่เปลี่ยนแปลง ๘. เป็นพันธุ์ไม้ที่สามารถมีชีวิตคงทนต่อการปลูกเลี้ยงในที่จำกัด (กระถาง) ได้เป็นเวลานานๆ แต่ปัจจุบันไม่สามารถที่จะเลือกหาพันธุ์ไม้ดัดที่มีคุณลักษณะครบทั้ง ๘ ประการได้ แต่ก็พบว่าพันธุ์ไม้ที่สามารถนำมาใช้ทำเป็นไม้ดัดได้ดีก็คือ ตะโก ข่อย มะสัง มะขาม ชา และโมก เป็นต้น ไม้ที่นิยมนำทำไม้ดัดมากที่สุดคือ ตะโก เพราะเป็นไม้เนื้อแข็งและเหนียว มีอายุยืนยาว เปลือกเป็นสีดำ และมีรอยแตกดูสวยงาม มีความทนต่อสภาพแวดล้อมได้ดี ง่ายต่อการบำรุงรักษาและตายยาก พันธุ์ไม้ที่นิยมทำเป็นไม้ดัดรองจากตะโกคือ ไม้ข่อย เพราะเป็นพันธุ์ไม้ที่มีกิ่งอ่อน ดัดให้เข้ารูปทรงได้ง่าย มีความสวยงามและมีอายุยืนนานไม่แพ้ตะโก อีกพันธุ์ไม้ชนิดหนึ่งที่มีความเหมาะสมทำไม้ดัด คือมะขาม เพราะมีลำต้นสวยงาม ใบมีขนาดเล็ก เจริญเติบโตเร็ว แต่มีข้อเสียคือเมื่อดัดแล้ว มักคืนหรือเปลี่ยนรูปทรงได้ง่าย ลักษณะของไม้ดัดไทยที่สมบูรณ์และสวยงามพร้อม ไม่มีหลักยึดตายตัว เพียงแต่ทำให้ได้ไม้ดัดที่มีรูปลักษณะที่ดีที่สุดเท่านั้น และต้องกลบบาดแผลหรือปิดบาดแผล รอยรัดตัดแต่งให้สนิทถ้ากลบบาดแผลหรือรัดรอยแผลไม่สนิทแล้ว แม้จะดัดดีสักปานใดก็ไม่ถือว่าเป็นไม้ดัดที่สมบูรณ์และงามพร้อม ความงามของไม้ดัดที่ควรยึดถือคือ ไม้ดัดดีไม่จำเป็นต้องมีกิ่งมาก ไม้ดัดดีมีกิ่งน้อยก็เปรียบเทียบได้กับการจัดดอกไม้ใส่แจกัน จะดูได้ทั้งดอกและใบซึ่งมีท่าทีที่เสียบลงไปทั้งลักษณะสูงต่ำและดูสวยงาม การแต่งกิ่งหรือการดัดกิ่งไม้ควรหักขึ้น หักลงและพลิกแพลงหรือเฉไฉอย่างมีศิลปะตามแบบฉบับการดัดไม้ไทย การแต่งช่อหรือพุ่มใบไม่ควรดัดจนกลมเป็นลูกแก้ว ควรตัดแต่งอย่างลูกจันทน์แป้นหรือจอกคว่ำจึงจะถือว่างามพร้อม การเล่นไม้ดัด ผู้ดัดต้องอาศัยความพยายาม ความอดทนในการรอคอยและอาศัยความประณีตในการดัดแต่ละกิ่งก้านให้มีลีลางดงามตามใจปรารถนา นอกจากนี้ต้องเป็นผู้รู้จักและเข้าใจธรรมชาติเป็นอย่างดีด้วย ผู้มีวิริยะพร้อม เพลินเพียร เย็นกระมลเนาเนียร เนิ่นแก้ เล่นดัดตัดแต่งเจียน จัดพุ่ม เรือนเฮย โดยประณีตนับแท้ ท่านนั้นจิตเสมอ

ลักษณะของไม้ดัดไม้แคระ

ลักษณะ ไม้ดัดเป็นศิลปะประจำชาติไทย เป็นศิลปะการเล่นพันธุ์ไม้ของคนไทยโบราณตั้งแต่ปลายสมัยกรุงศรีอยุธยา การเล่นไม้ดัดแสดงให้เห็นถึงความอุตสาหะพากเพียรพยายามทรงไว้ซึ่งฝีมือและแนวความคิดในงานศิลปะของคนไทย เพราะไม้ดัดจะมีรูปร่างลักษณะถูกต้องตามแบบฉบับการดัดจะต้องใช้ระยะเวลายาวนานไม่น้อยกว่า ๕ หรือ ๑๐ ปี ไม้ดัดไทยที่มีลักษณะงดงามจึงมีอายุถึง ๒๐, ๕๐ ปี บางต้นมีอายุถึง ๑๐๐ ปีก็มี จึงทำให้ไม้ดัดมีค่าสูงเหมือนโบราณวัตถุที่มีค่าสูงชิ้นหนึ่ง ในตอนต้นกรุงรัตนโกสินทร์ พระมหากษัตริย์ไทย โดยเฉพาะพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสนพระทัยและโปรดปรานเล่นไม้ดัด ดังปรากฏในพระบรมมหาราชวัง และพระราชวังดุสิต นอกจากนี้ยังมีเจ้านายอีกหลายพระองค์ ทรงเล่นไม้ดัด เช่น สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระนครสวรรค์วรพินิต เจ้าฟ้ากรมหลวงลพบุรีราเมศ เป็นต้น ส่วนบรรดาพระสงฆ์ไทย ก็มีพระครูประสิทธิ์สมณการวัดจักรวรรดิ์ พระมหาผิว (ศุขะพิศิษฐ์) วัดเทพศิรินทร์ เป็นต้น ถึงแม้ว่าบรรดาท่านเหล่านั้นจะสิ้นชีพแล้วก็ตาม แต่แบบฉบับและผลงานของท่านยังคงอยู่ จนกระทั่งปัจจุบัน และยังเป็นการแสดงความเคารพกตัญญูบรรดาท่านเหล่านั้นที่ทำใหศิลปะไม้ดัดยังตกทอดถึงปัจจุบันนี้ ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว คุณหลวงมงคลรัตน์ (ช่วง ไกรฤกษ์) ได้เขียนโคลงตำราไม้ดัดไว้และพิมพ์แจกในงานพระราชทานเพลิงศพพระราชสัมภารากร (ชม ไกรฤกษ์) นับว่าเป็นตำราไม้ดัดเล่มแรกและกลายเป็นแม่แบบตำราไม้ดัดมาจนถึงปัจจุบัน

วิธีการคัดเลือกและเตรียมพันธุ์ไม้ดัดไม้แคระ

การคัดเลือกและเตรียมพันธุ์ไม้ดัด
ลักษณะรูปทรงของไม้หุ่น
ต้นไม้ที่นำมาทำเป็นไม้ดัดเราจะเรียกว่า "ไม้หุ่น" ลักษณะการได้มาของไม้หุ่นจะมาจาก 2 แหล่ง คือ 1. ได้จากต้นไม้ที่ขึ้นอยู่ในป่าตามธรรมชาติ ซึ่งอาจจะออกไปหาขุดเองหรือหาซื้อจากผู้ที่ขุดมาขาย 2. ปลูกเลี้ยงขึ้นมาเอง ไม่ว่าจะหาไม้มาได้ในลักษณะใดก็ตาม การดัดตกแต่งจะยุ่งยากหรือจะต้องใช้เวลามากน้อยแค่ไหน ก็จะขึ้นอยู่กับรูปทรงของไม้หุ่นเป็นสำคัญโดยทั่ว ๆ ไปนักเลงไม้ดัดจำแนกรูปทรงไม้หุ่นไว้ 3 แบบ ด้วยกัน คือ 1. ไม้บรรจบป่า 2. ไม้บรรจบหุ่น 3. ไม้วิชา ไม้บรรจบป่า จะเป็นไม้ที่ขึ้นอยู่ตามธรรมชาติ รูปทรงกิ่งก้านคดเคี้ยวไปมา เนื่องจากถูกสัตว์เหยียบย่ำหรือเป็นต้นไม้ที่ขึ้นอยู่ใต้พุ่มไม้ใหญ่ชนิดอื่น ๆ ทรงพุ่ม แลดูแคระแกร็นลักษณะทรงต้นดีเข้าที่เกือบใช้ได้แล้วอาจขาดเพียง 2-3 กิ่งเท่านั้นไม้ลักษณะนี้จึงเหมาะสมต่อการนำมาดัดให้ได้รูปทรง เพียงเพิ่มกิ่ง เพิ่มช่อใบ เว้นช่องไฟของช่อใบให้รับหุ่นหรือทรงต้น ก็จะทำให้เป็นไม้ดัดที่ดูงานได้ โดยใช้เวลาอีกไม่มากนัก การเลือกไม้ลักษณะนี้มาทำเป็นไม้ดัด อาจใช้เวลาเพียง 2-3 ปี ก็เสร็จสมบูรณ์ ไม้บรรจบหุ่น เป็นไม้ที่มีลักษณะรูปทรงหุ่นใกล้เคียงกับรูปแบบไม้ดัดที่จะทำ เพียงนำมาทำการดัดแต่งอีกเพียงเล็ก ๆ น้อย ๆ ก็เริ่มทำกิ่งช่อต่อไปได้ไม้บรรจบหุ่นนี้เหมาะสำหรับนำมาดัดแต่งทำเป็นไม้ดัด ลักษณะไม้ตลก ไม้ขบวน ไม้เอนชายและไม้ญี่ปุ่นเท่านั้น การเลือกไม้ลักษณะนี้มาทำเป็นไม้ดัด จะต้องใช้เวลานานอาจจะถึง 9 ปี จึงจะเสร็จสมบูรณ์ ไม้วิชา เป็นไม้ที่มีลักษณะทรงต้นเพียงท่อนเดียว จะนำมาทำเป็นรูปร่างอย่างไรไม่ได้เลย เป็นไม้หุ่นที่นำมาทำไม้ดัดยากที่สุด จะต้องนำมาเลี้ยงให้ต้นแตกกิ่งกระโดงใหม่แล้วจึงจะทำการปิดกระหม่อมหุ่น (การปิดกระหม่อม หมายถึง การที่ดัดกิ่งที่แตกใหม่มาทับรอยตัดของต้นต่อเดิม) เมื่อกิ่งกระโดงได้ขนาดและเชื่อมกับต้นตอได้ดีแล้ว ก็จะใช้กิ่งกระโดงนั้นเป็นหุ่นทำกิ่งช่อต่อไป ผู้ดัดจะต้องใช้ฝีมือ และมีความวิริยะอุตสาหะเป็นเลิศ จึงจะทำได้สำเร็จ การใช้ไม้ชนิดนี้มาทำไม้หุ่นต้องใช้เวลามากกว่าจะได้ไม้ดัดที่เสร็จสมบูรณ์อาจจะถึง 15-18 ปีก็ได้ ปีก็ได้ ไม้วิชานี้ถือว่าเป็นไม้ที่ใช้ทดสอบฝีมือผู้ดัดได้เป็นอย่างดี
การเตรียมพันธุ์ไม้ดัด
ในอดีตที่ผ่านมา ผู้ที่จะเลี้ยงไม้ดัดจะต้องไปเสาะหาไม้หุ่นจากป่าธรรมชาติซึ่งมีอยู่มากมาย การขุดก็ต้องค่อย ๆ ขุดล้อมโคนต้นให้มีดินติดมา ตัดกิ่งและรากที่ยาวเกินไปออก ใช้กระสอบหรือวัตถุอื่นปิดคลุมส่วนดินและรากเอาไว้ ในขณะที่เคลื่อนย้าย จะต้องระมัดระวังอย่าให้กระเทือนมาก นำมาปลูกและใช้หลักปักยึดไว้ให้แน่น เพื่อป้องกันไม่ให้ต้นเอียงหรือล้มจะต้องปลูกทิ้งไว้สักระยะหนึ่ง รอจนต้นไม้ฟื้นตัว และแตกกิ่งก้านใหม่จึงจะค่อยเริ่มลงมือดัดตกแต่งตามต้องการ ในปัจจุบันมีผู้ปลูกเลี้ยงไม้ดัดกันมากขึ้น จึงเกิดมีอาชีพขุดต้นตอขาย ผู้ที่อยู่ใกล้แหล่งธรรมชาติที่มีต้นตอขึ้นอยู่แล้วมากมาย จะเลือกขุดและนำมาพักเลี้ยงให้ฟื้นตัวดี เมื่อเริ่มแตกกิ่งก้านใหม่ จึงนำออกมาขายให้กับผู้ที่ต้องการปลูกเลี้ยงต่อไป ในอนาคต คงจะต้องใช้วิธีปลูกเลี้ยงพันธุ์ไม้ขึ้นมาเอง เพราะพันธุ์ไม้ที่มีอยู่ตามธรรมชาตินับวันก็จะหายากและขาดแคลนมากขึ้นเรื่อย ๆ

ความหมายและความสำคัญของไม้ดัดไม้แคระ

มรดกทางศิลปที่เก่าแก่อย่างหนึ่งของไทย ที่ปัจจุบันหาดูได้ค่อนข้างยาก และหาผู้สืบทอดได้ยากอีกด้วยก็คือ การเลี้ยงไม้ดัดแบบไทย ซึ่งเป็นงานอดิเรกของคนไทยมาตั้งแต่สมัยก่อนกรุงศรีอยุธยา ดังที่ปรากฏอยู่ในวรรณคดีเรื่องขุนช้างขุนแผน ซึ่งผู้เขียนได้เคยยกมากล่าวไว้ในบทที่ 1 แล้ว ประมาณกันว่า"ขุนแผน" ตัวเอกในเรื่องนี้ มีตัวตนจริงๆ อยู่ในสมัยของสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 ในแผ่นดินกรุงศรีอยุธยา ระหว่างปีพุทธศักราช 2034 ถึง 2072 หรือจุลศักราช 840 ถึง 891 ซึ่งก็หมายความว่าคนไทยเล่นไม้ดัดเป็นงานอดิเรกกันมานานกว่า 500 ปีแล้ว
แต่ว่า ก่อนที่จะคุยกันเรื่องไม้ดัดแบบไทยกันต่อไป ขอทำความเข้าใจเสียก่อนว่า ไม้ดัดแบบไทยนั้น มีความแตกต่างไปจากไม้แคระตามศิลป"บุ่งไช่"ของจีน และ"บอนไซ"ของญี่ปุ่น อย่างที่เรียกว่าไปกันคนละเรื่อง ประการสำคัญก็คือ ไม้ดัดไทยไม่ใช่ไม้แคระ เพราะฉนั้นการเล่นไม้ดัดกับการเล่นบอนไซนั้นจะไม่เหมือนกัน ข้อแรก ไม้แคระหรือบอนไซนั้น เท่าที่เคยเห็นมา ความสูงอย่างมากที่สุดก็อยู่ประมาณไม่เกินเมตรครึ่ง หรือประมาณ 150 เซ็นติเมตร แล้วเล็กลงไปจนถึงขั้นบอนไซจิ๋ว ซึ่งสูงไม่ถึง 10 เซ็นติเมตร แต่ไม้ดัดของไทยนั้น ขนาดเล็กที่สุดก็ปาเข้าไปร่วมเมตรแล้ว สำหรับที่สูงจริงๆ นั้น ถ้าจะลองไปดูแถวๆ ในพระบรมมหาราชวัง แถวพระที่นั่งจักรีมหาปราสาท ก็ไม่หนี 3-4 เมตรข้อที่สอง รูปแบบของการดัดกิ่งและการตกแต่งกิ่งก้านแตกต่างกันโดยสิ้นเชิง รูปแบบของบอนไซนั้น เป็นการคงเอาลักษณะและรูปทรงเดิมๆ ของต้นไม้ที่มีอยู่ในธรรมชาติ มาย่อส่วนให้เล็กลงเป็นไม้แคระ แต่รูปแบบของกระบวนไม้ดัดไทยนั้น ไม่คงลักษณะเดิมตามธรรมชาติของต้นไม้ไว้เลย รูปร่างหน้าตาของไม้ดัดไทยแต่ละแบบนับได้ว่ามีความพิลึกพิสดารอย่างยิ่ง ต้องใช้เวลานับเป็นสิบปีกว่าจะ"จบ"ได้ บางทีจนเจ้าของไม้ตายไปแล้วไม้ยังจบไม่ลงก็มี นับเป็นงานอดิเรกที่ต้องใช้ความอุตสาหะ วิริยะ มานะ อดทน ใจเย็น โดยครบถ้วนกระบวนความ ดังนั้นไม้ดัดไทยจึงทรงคุณค่าอยู่ในตัวของมันเองและมีค่าเสมือนวัตถุโบราณอย่างหนึ่งทีเดียว

แหล่งที่พบ

แหล่งที่พบ ตัวอย่างไม้ดัดไทยที่สมบูรณ์ และสวยงามเข้าหลักเกณฑ์ตามตำราไม้ดัดไทย หาชมได้ที่ พระบรมมหาราชวัง วัดพระศรีรัตนศาสดาราม วัดจักรวรรดิ์หรือวัดสามปลื้ม สวนหน้ากระทรวงกลาโหม สวนที่พุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม
ความสัมพันธ์กับชุมชน ไม้ดัดเป็นศิลปะประจำชนชาติไทยมาแต่โบราณกาล ซึ่งเริ่มมีการเล่นกันมาในสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ตั้งแต่รัชกาลสมเด็จพระเอกาทศรถ มาจนถึงรัชกาลพระเจ้าปราสาททอง ในสมัยนั้นยังไม่แพร่หลาย ต่อมาในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ การเล่นไม้ดัดเป็นที่นิยมกันมากทั้งพระสงฆ์ พระบรมวงศานุวงศ์ ตลอดจนพระเจ้าแผ่นดินซึ่งในสมัยรัชกาลที่ ๑ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช โปรดฯ ให้ปลูกไม้ดัดไว้ในพระบรมมหาราชวังซึ่งเห็นอยู่รอบสนามหญ้าพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย พระที่นั่งจักรีมหาปราสาท ต่อมาก็มีหลักฐานปรากฏในภาพเขียนวรรณคดีไทย เช่น กลอนเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน ตอนขุนแผนขึ้นเรือนขุนช้างดังนี้ "กระถางแถวแก้วเกดพิกุลแกม ยี่สุ่นแซมมะสังดัดดูไสว สมอรัดดัดทรงสมละไม ตะขบข่อยตั้งไว้จังหวะกัน"
ความสำคัญทางเศรษฐกิจ ในปัจจุบันการเล่นไม้ดัดมิใช่เพื่อศิลปะจรรโลงใจ แต่เน้นทางด้านธุรกิจ เนื่องจากไม้ดัดกลายเป็นไม้ที่ได้รับความนิยมและมีราคาสูง จึงมีผู้เล่นไม้ดัด ทำการดัดไม้พอสวย ยังไม่สมบูรณ์เต็มที่ ก็นำออกขาย ราคาของไม้ดัดที่สวยงามและสมบูรณ์ ก็มีราคาถึงหลายหมื่นบาท ซึ่งบรรดาเศรษฐีและชาวต่างชาติซื้อไปปลูกประดับไว้ในบ้านหรือในสวนของตน

บอนไซทูเดย์4

สมาชิกท่านใดมีความประสงค์ จะแลกเปลี่ยนประสบการณ์ เทคนิค กลเม็ดเคล็ดลับ ที่เป็นประโยชน์ต่อวงการเพาะเลี้ยงบอนไซ เชิญที่ห้องไอเดียดีๆจากสมาชิก โดยไม่ต้องใช้รหัส signin 12 สิงหาคม 2549 ทีมงานได้เปิดห้องใหม่ เป็นห้องซื้อขาย-แลกเปลี่ยนขึ้น เพื่อให้สมาชิกได้ประกาศแลกเปลี่ยนหรือซื้อขาย บอนไซและอุปกรณ์กันตามอัธยาศัย เป็นการติดต่อกันโดยตรงไม่ต้องผ่านทีมงานหรือคนกลางใดๆทั้งสิ้นหากท่านมีข้อสงสัย ต้องการสอบถาม หรือฝากเรื่องเจ้าบ้าน ขอเชิญที่ห้อง u ถาม-i ตอบ ทางเจ้าบ้านและทีมงานยินดีตอบข้อสงสัยและน้อมรับข้อเสนอแนะของทุกท่าน ด้วยความภูมิใจเป็นอย่างยิ่ง

บอนไซทูเดย์3

บอนไซทูเดย์ ขอเชิญชวนทุกท่านได้ร่วมเป็นเจ้าของ ร่วมสร้างสรรค์เว็บบอร์ดการเพาะเลี้ยงบอนไซนี้ ด้วยการแลกเปลี่ยนประสบการณ์ เทคนิค แนวคิด และข้อคิดเห็นในบอร์ดนี้ เพื่อร่วมกันเผยแพร่และจรรโลงวงการเพาะเลี้ยงบอนไซของไทยให้กว้างขวางและพัฒนาสืบไป

บอนไซทูเดย์2

บอนไซทูเดย์ ขอเชิญชวนทุกท่านได้ร่วมเป็นเจ้าของ ร่วมสร้างสรรค์เว็บบอร์ดการเพาะเลี้ยงบอนไซนี้ ด้วยการแลกเปลี่ยนประสบการณ์ เทคนิค แนวคิด และข้อคิดเห็นในบอร์ดนี้ เพื่อร่วมกันเผยแพร่และจรรโลงวงการเพาะเลี้ยงบอนไซของไทยให้กว้างขวางและพัฒนาสืบไป

บอนไซ

บอนไซทูเดย์ เป็นจุดเริ่มต้นของผู้ที่สนใจที่จะเพาะเลี้ยงบอนไซ เป็นแหล่งศึกษาหาความรู้และแลกเปลี่ยนประสบการณ์ ซึ่งกันและกัน โดยบอนไซทูเดย์จะทำหน้าที่นำเสนอหลักและวิธีการต่างๆ ในการเพาะเลี้ยงบอนไซให้กับผู้สนใจ และในขณะเดียวกันบอนไซทูเดย์ก็ปรารถนาที่จะได้รับประสบการณ์ คำแนะนำ ข้อเสนอแนะ และข้อคิดที่เป็นประโยชน์จากผู้เพาะเลี้ยงบอนไซมือเก่าผู้มีประสบการณ์ ได้เอื้อเฟื้อแบ่งปันความรู้ให้ ด้วยความยินดียี่ง

บอนไซทูเดย์

บอนไซทูเดย์ เป็นหมู่บ้านของคนรักบอนไซ เป็นศูนย์กลางการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ เกี่ยวกับประวัติความเป็นมาของบอนไซ เครื่องมือและอุปกรณ์ที่จำเป็นสำหรับผู้เพาะเลี้ยงบอนไซ สไตล์ของบอนไซ รวมทั้งเทคนิค เคล็ดลับต่างๆ ในการเพาะเลี้ยงและสร้างทรงบอนไซสไตล์ต่างๆ

เป็นบอนไซแบบลำต้นตรง แต่ไม่เหมือนแบบของคงคลังซึ่งโคนกับยอดอยู่ในแนวเดียวกัน แบบชาคังจะมีลำต้นที่คดงอ ออกจากแนวมาทางขวาเล็กน้อย แต่โคนกับยอดยังอยู่ในแนวเดียวกันเช่นเดิม ลักษณะการวางกิ่งทางซ้ายและขวาอาจยาวไม่เท่ากัน แต่จะทอดความยาว และจังหวะรับกับความคดงอของลำต้น ความสูงทั่วไปของบอนไซแบบนี้พอๆ กับแบบชอคคัง ลักษณะที่สวยงามของชาคังก็คือ 1 ใน 3 ของความยาวลำต้น จากโคนขึ้นมาสามารถมองเห็นได้ชัดเจน ความคดงอของลำต้นมีเพียงเล็กน้อย ลำต้นไม่บิด การวางกิ่งที่หนึ่ง สอง และสาม คล้ายกับแบบชอคคัง โดยกิ่งแรกจะอยู่ทางด้านตรงข้ามกับความเอียงของลำต้น เมื่อมองดูทางด้านหน้า เรือนยอดค่อนข้างทึบและควรมีส่วนยอดที่หยุดเจริญงอกงามแล้ว ซึ่งในภาษาญี่ปุ่นเรียกว่า "ยิน" อยู่ด้วย ยินนี้อาจเห็นเป็นรอยทางสีขาวของไม้ที่อายุมาก ซึ่งอาจเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ หรือผู้เลี้ยงอาจทำขึ้นเพื่อความสวยงามก็แล้วแต่

การเลี้ยงบอนไซ

มาเลี้ยงบอนไซกันเถอะ
สำหรับผู้ที่ต้องการเริ่มต้นหรือต้องการเรียนรู้การเลี้ยงไม้บอนไซ เว็บไซด์นี้จะช่วยแนะนำให้คุณตั้งแต่เริ่มทำความรู้จักกับแบบต่างๆ ของไม้บอนไซซึ่งเป็นที่ยอมรับในระดับสากล รู้จักกับกระถางบอนไซรูปร่างต่างๆ ตลอดจนการเลือกกระถางให้เข้ากับต้นไม้ของคุณ การเตรียมดินและเครื่องปลูก การปลูกเลี้ยง การดัดและการตัดแต่งทรงไม้ การดูแลรักษา และแนะนำพันธุ์ไม้ไทยที่สามารถนำมาทำบอนไซให้คุณได้เลือก และแถมท้ายด้วยเทคนิคของการทำไม้เกาะหิน อันเป็นที่ชื่นชอบของนักเลี้ยงบอนไซทั้งหลายเพื่อความสะดวกในการติดตาม เว็บไวด์นี้จึงแบ่งเรื่องของบอนไซออกเป็นตอนๆ คุณต้องการอ่านเรื่องใดก็เพียงแต่คลิกปุ่มซ้ายของเมาส์ที่บทนั้น จากนั้นก็ใช้เวลาของคุณตามสะดวก หรือหากต้องการจะพิมพ์ออกมาไว้อ่านทีหลังก็เชิญตามใจชอบ แต่เนื่องจากยังเขียนได้ไม่ครบทุกบท ดังนั้นจึงขอให้เลือกอ่านเฉพาะบทที่มีเครื่องหมาย check mark ไปพลางๆ ก่อน และขออภัยในความไม่สมประกอบมา ณ ที่นี้ด้วย อย่างไรก็ตาม ผู้เขียนจะพยายามเขียนให้เสร็จเรียบร้อยโดยเร็วที่สุดเท่าเวลาจะอำนวยให้

บอนไซ

การปลูกเลี้ยงบอนไซเป็นศิลปแขนงหนึ่งซึ่งผู้ที่จะเข้าถึงได้จะต้อง "ผ่าน" การทดสอบความอดทน ความใจเย็น และความสุขุมลุ่มลึก การตัดแต่งกิ่งบอนไซต้องการความมีสมาธิอย่างมาก คมกรรไกรที่กดลงบนกิ่งแต่ละกิ่งต้องการความเชื่อมั่นอย่างสูง ความผิดพลาดแม้แต่เพียงน้อยนิดหมายถึงการเริ่มต้นใหม่ นั่นคือการรอคอยให้กิ่งใหม่แตกออกมาแทนกิ่งที่ถูกตัดผิดพลาดไป ซึ่งบางครั้งอาจต้องใช้เวลาในการรอคอยกิ่งใหม่นี้นานนับปีทีเดียว

บอนไซ

ศิลปของบอนไซ
บอกกันเสียแต่เนิ่นๆ เลยว่า สิ่งที่เรากำลังจะคุยกันต่อไปนี้เป็นเรื่องสำหรับผู้ที่ "รัก" และ "เข้าใจ" ในศิลปะของไม้บอนไซ และต้องการจะเป็นเจ้าของไม้ต้นนั้นๆ อย่างสมบูรณ์ ด้วยการลงมือเลี้ยง ดัดกิ่ง ตัดแต่ง และดูแลด้วยตัวเองเท่านั้น สำหรับผู้ที่เป็นเจ้าของไม้บอนไซด้วยการไปซื้อไม้ที่ปลูกเลี้ยงไว้ จนรูปทรงสมบูรณ์แล้วมาตั้งไว้ในบ้าน เพราะเห็นว่าสวยดี ถ้าจะลองอ่านดูก็ไม่ผิดกติกาอันใด แต่หากตั้งดูเล่นแล้วก็เกิดไปหลงเสน่ห์มันเข้าจริงๆ ถ้าอยากจะลองทำทุกอย่างด้วยตนเองบ้าง เว็บไซท์นี้ก็ขอต้อนรับด้วยความยินดี

ต้นข่อย

ฉันนำภาพนี้มาจากข้างโรงเรียนเขาย้อยวิทยา ที่ฉันนำภาพนี้มาเพราะมีลักษณะที่ตัดง่าย

และมีลักษณะสวยงามน่าชมเป็นต้นไม้ที่ปลูกง่ายและใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์

กระถางบอนไซ

กระถางบอนไซหลายขนาด หลายแบบ กระถางไม้ใหญ่ กระถางไม้ประดับ กระถางน้ำตก รับทำกระถางตามแบบและขนาดตามต้องการ...

บอนไซ

ดินขุยไผ่แท้ 100 % ดินโมก ดินเผา ดินผสมสูตรพิเศษ สำหรับปลูกบอนไซโดยเฉพาะ มีส่วนผสมหลายชนิด เช่น ขุยมะพร้าว มะพร้าวสับ ใบจามจุรี ดินเผา สาหร่ายทะเล ถ่าน ยาฆ่าแมลง ไส้เดือน ปลวก...

การวางตำแหน่งกิ่งหลักของบอนไซ

ก่อนที่เราจะวางตำแหน่งกิ่งโครงสร้างหลักของบอนไซเราก็ต้องเลือกหน้าไม้กันก่อน กล่าวคือ ผู้เลี้ยงจะให้ด้านใดของต้นไม้เป็นด้านหน้าของบอนไซ ซึ่งการเลือกหน้าไม้นี้ก็ให้ดูว่าเมื่อมองไปที่บอนไซในด้านใดแล้วไม้สวยที่สุดโดยดูจากโคนต้น ราก และลำต้น ก็เลือกด้านนั้นเป็นหน้าไม้เพื่อวางตำแหน่งของกิ่งโครงสร้างหลักต่อไป
สำหรับในการเลี้ยงบอนไซนั้นจะมีกิ่งโครงสร้างหลักที่สำคัญอยู่ 5 กิ่ง โดยจะมีตำแหน่งของกิ่งที่สลับกันไป ไม่อยู่ซ้อนกันและไม่อยู่ในตำแหน่งที่ตรงข้ามกับกิ่งอื่นโดยกระจายอยู่รอบต้น ซึ่งจะทำให้บอนไซได้รูปทรงที่สวยงาม ดังนั้นการวางตำแหน่งกิ่งโครงสร้างหลักควรวางตำแหน่งไว้ดังนี้
กิ่งที่ 1 เป็นกิ่งแรกที่อยู่เหนือจากโคนต้นขึ้นไป การวางตำแหน่งกิ่งนั้นจะวางตำแหน่งกิ่งไว้ด้านซ้ายหรือด้านขวาก็ได้กิ่งที่ 2 เป็นกิ่งที่อยู่เหนือขึ้นไปจากกิ่งที่ 1 การวางตำแหน่งกิ่งนั้นจะวางตำแหน่งกิ่งไว้ตรงข้ามกับกิ่งที่ 1กิ่งที่ 3 เป็นกิ่งที่อยู่เหนือขึ้นไปจากกิ่งที่ 2 การวางตำแหน่งกิ่งนั้นจะวางตำแหน่งกิ่งไว้ตรงข้ามกับกิ่งที่ 2 แต่จะเบนออกมาด้านหน้าเพื่อไม่ให้ซ้อนกับกิ่งที่ 1กิ่งหลัง เป็นกิ่งที่อยู่ระหว่างกิ่งที่ 1 กับกิ่งที่ 2 หรืออยู่เหนือกิ่งที่ 2 ก็ได้ ตามความเหมาะสมของแต่ละต้น การวางตำแหน่งกิ่งนั้นจะวางตำแหน่งกิ่งไว้ด้านหลังของต้นไม้โดยให้กิ่งเบนออกด้านซ้ายหรือด้านขวาก็ได้ กิ่งหน้า เป็นกิ่งที่อยู่เหนือขึ้นไปจากกิ่งที่ 3 การวางตำแหน่งกิ่งนั้นจะวางตำแหน่งกิ่งไว้ด้านหน้าของต้นไม้ แต่กิ่งจะไม่พุ่งออกมาโดยตรงจะเบนออกซ้ายหรือขวาก็ได้

การเลี้ยงไม้จากตอ

:: การเลี้ยงไม้จากตอ ::
การเลี้ยงไม้จากตอมีขั้นตอนดังนี้
1. เมื่อได้ตอไม้มาให้นำมาเลี้ยงในกระถางใบใหญ่ ๆ ก่อนเพื่อจะได้ดินมาก ๆ ไม้จะได้โตเร็วขึ้น โดยตัดให้เตี้ยหรือสูงก็ได้ขึ้นอยู่กับต้นไม้นั้น บางครั้งต้นที่ได้มาอาจตัดให้ยอดค่อย ๆ เล็กลงได้โดยไม่ต้องตัดทิ้งทั้งหมดช่วยลดเวลาการเลี้ยงได้หลายปี หากตอใหญ่มากอาจจะปลูกลงดินก็ได้ ดังรูป

2.เมื่อไม้เริ่มแตกมาสักระยะหนึ่งกิ่งแข็งแรงพอก็เริ่มคัดเลือกกิ่งที่จะไว้ทำเป็นยอดไม้ไว้รวมทั้งเลือกกิ่งที่จะทำเป็นกิ่งหลักไว้ด้วยโดยเลี้ยงไปพร้อม ๆ กับการเลี้ยงยอดไม้หากไม่เลี้ยงไปพร้อมกับมาเลี้ยงที่หลังจะใช้เวลานาน ใช้ลวดดัดให้กิ่งที่จะทำเป็นยอดไม้ชี้ขึ้น ดังรูป
3.หลังจากเลี้ยงยอดไม้มาได้สักระยะหนึ่งไม้แข็งแรงดีพอก็ให้แต่งบริเวณรอยแผลที่ตัด โดยใช้คีมคลีบ หรือใช้สิ่วตอกเนื้อไม้ออกในลักษณะเฉียงลงเหมือน ปากฉลามแต่อย่าให้แบน เพื่อให้เนื้อไม้ที่ออกมาปิดแผลรอยตัดเร็วขึ้น และยอดไม้เรียวขึ้นอีกทั้งกลมกลืนกับลำต้น ดังรูป

4.เมื่อยอดไม้โตพอสมควรก็ให้ตัดไม้ทิ้งเหลือไว้ประมาณ 1ใน 3 หรือ 1 ใน 4 ของลำต้นเหลือไว้พอเหมาะสมกับลำต้น ดังรูป
5.ทำตามข้อ 2 ถึง ข้อ 4 ไปเรื้อย ๆ โดยกิ่งที่เลือกทำเป็นยอดจะอยู่ในตำแหน่งตรงข้ามกันกับยอดที่เลี้ยงไว้เดิมจะทำให้ต้นไม้มีลักษณะคดงอแบบตัว S ซึ่งขนาดของลำต้นค่อย ๆ ลดขนาดลงจากฐานใหญ่ไปถึงยอดเรียวเล็กลง ดังรูป
6...เมื่อยอดเล็กก็สามารถนำไปเลี้ยงรายละเอียดต่อได้ ดังรูป

ไม้เกาะหิน

ไม้เกาะหิน คือการปลูกต้นไม้บนก้อนหิน โดยให้รากเกาะและแนบกับก้อนหิน
การทำไม้เกาะหิน มีวิธีการทำดังนี้
เตรียมกระถางนำตะแกรงมาวางปิดรูกระถางใส่ดินเผาเม็ดใหญ่หรือถ่านแล้วใส่ดินผสม

เตรียมก้อนหิน ต้นไม้ที่จะนำมาเกาะหิน ถุงพลาสติด และเชือก


นำต้นไม้ออกจากกระถาง รื้อดินออกให้เหลือแต่ราก


เลือกตำแหน่งของก้อนหินที่จะวางต้นไม้ แล้ววางต้นไม้ลงไปในตำแหน่งที่เลือก จัดรากต้นไม้ให้รากกระจายรอบก้อนหิน


ใช้เชือกมัดรากให้แน่น โดยให้รากแนบชิดกับก้อนหิน




นำไปใส่กระถางที่เตรียมไว้ แล้วใส่ดินไปพอสมควร


นำถุงพลาสติกมาสวมโดยให้ก้อนหินอยู่กึ่งกลางของถุงพลาสติก แล้วใส่ดินไปในถุงพลาสติก



เมื่อเลี้ยงมาได้ประมาณ 6 เดือนก็รื้อถุงพลาสติกออกจัดรากมัดด้วยเชือกแล้วสวมถุงพลาสติกอีกครั้ง หรือจะรื้อทุกๆ 6 เดือนก็ได้








เมื่อรากใหญ่พอสมควรก็รื้อถุงพลาสติกออกได้



เลี้ยงจนลำต้นใหญ่จนพอใจก็ตัดต้นให้เหลือแต่ตอ นำมาต่อยอดและเลี้ยงกิ่งจนจบ

ไม้ป่าข้อม
ไม้ป่าข้อม ทรงต้นจะตรงขึ้นไปถึงยอด ตรงโคนมีปุ่มรอยตัด ดัดแต่งกิ่งให้วนเวียนรอบๆ ต้นขึ้นไป กำหนดให้ทำ 3 กิ่งๆ ละ 3 ช่อ รวมเป็น 9 ช่อ และต้องจัดทำกิ่งและช่อให้สม่ำเสมอ และจะทำตอแอบ (ต้นไม้เล็กที่ขึ้นตรงโคนต้น) หรือไม่ก็ได้

ไม้ขบวน

ไม้ขบวน
ไม้ขบวน มีลักษณะทรงต้นตรงหรือคดเล็กน้อย เป็นไม้ดัดที่มีทรงต้นต่ำ ดัดกิ่งให้วกเวียนขึ้นไปวนสุดยอด แต่ไม่กำหนดรูปทรงแน่นอนจะดัดพลิกแพลงอย่างไรก็ได้ แต่จะต้องจัดช่อพุ่มใบให้จังหวะช่องไปดูพอเหมาะพอดีและแต่งให้เรียบร้อย โดยทั่วไปนิยมทำเป็น 9 ช่อ เนื่องจากไม่มีการกำหนดรูปทรงที่แน่นอน การดัดแต่งช่อพุ่มทำได้ง่ายกว่าไม้ดัดชนิดอื่นๆ จึงได้รับความนิยมมากกว่าไม้ดัดชนิดอื่นๆ

ไม้ดัด ไม้แคระ

ไม้เอนชาย หรือเอนชายมอ
ไม้เอนชายลำต้นขึ้นตรงแล้วเอนออกไปด้านข้าง ดูเหมือนต้นไม้ที่ขึ้นตามหน้าผา หรือริมตลิ่ง โดยมีรากยึดเกาะด้านข้าง ส่วนมากมักเป็นหุ่นไม้จากป่า แล้วนำมาดัดแต่งกิ่งและช่อใหม่ ไม้เอนชายนี้เข้าใจว่าเดิมนิยมปลูกเพื่อข่มเขาหรือล้อรูปเขา ด้านหลังเขามอ

ไม้ดัด ไม้แคระ

ไม้ตลก
ไม้ตลกเป็นไม้ดัดที่ตั้งใจให้ผู้พบเห็นแปลกตาทำนองตลกขบขัน โดยจะมีทั้งที่เป็นไม้ตลกหัว คือลำต้นส่วนบนสุดจะเป็นก้อนกลุ่มยิ่งใหญ่โตเท่าไหร่ยิ่งดี ลำต้นส่วนอื่นเป็นกระปุ่มกระป่ำ มีกิ่งมีช่อน้อย ส่วนไม้ตลกราก จะมีรากลอยหรือรากบางส่วนโผล่พื้นดิน แต่ถ้าจะให้สวยงามจริงจะต้องมีทั้งตลกหัวและตลกรากอยู่ในต้นเดียวกัน และทำช่อกิ่งเพียงเล็กน้อยจึงจะดูสวยงาม

ไม้ดัด ไม้แคระ

ไม้กำมะลอ ลักษณะทรงต้นตรงขึ้นไปจะมีกิ่งที่โคนหรือไม่มีก็ได้แต่ส่วนยอดจะต้องดัดให้ทันหมุนเวียนจากยอดวกวนชี้ลงล่างไม่ว่าจะเป็นลักษณะใดจึงจะชื่อกำมะลอ

ไม้ดัด ไม้แคระ

ไม้ฉาก ลักษณะทรงต้นจะตรงขึ้นมาดัดหักเป็นรูปมุมฉากเช่นเดียวกับลำต้น ส่วนปลายกิ่งก็ไปให้เป็นพุ่มใบนิยมทำพุ่มใบ 9 ช่อไม้ดัดฉากนี้ จะทำเป็นต้นเดี่ยวหรือต้นคู่ในลักษณะรูปทรงแบนและฉากบังตาก็ได้

ไม้ดัด ไม้แคระ

ไม้หกเหียน ลักษระทรงต้นมีการดัดแต่งกิ่งให้ย้อนกลับลงมาทางโคนต้นก่อน และ จึงดัดทำกิ่งให้โค้งขึ้นไปรอบรอบต้นการดัดแต่งกิ่งช่อพุ่มของไม้หกเหียนนี้

ไม้ดัด ไม้แคระ

ไม้ญี่ปุ่น ลักษณะเป็นไม้ดัดที่คล้ายกับไม้แคระทรงญี่ปุ่นและวิธีการดัดก็คล้ายๆกัน คือ ทำโคนต้นใหญ่และบังคับให้แคระแกร็นปลายต้นเรียว ลำต้นจะตรงหรือเอนเล็กน้อยก็ได้

ไม้ดัด ไม้แคระ

ไม้เขน ต่างจากไม้ดัดชนิดอื่นตรงที่จะให้ความสำคัญที่ตรงต้น โดยต้นจะต้องมีปุ่มที่โคนและกิ่งสุดท้ายต้องดัดลง ให้อยู่ตรงข้ามกับสิ่งที่ 2 และกิ่งยอด

ไม้ดัด ไม้แคระ

ไม้ป่าข้อม ลักษณะทรงต้นตรงขึ้นไปการทำกิ่งและช่อพุ่มกำหนดให้ทำ 3 กิ่งกิ่งละ 3 ช่อรวมทั้งต้น 9 ช่อและตรงจัดทำกิ่งและช่อให้สม่ำเสมอกัน

ไม้ดัด ไม้แคระ

ไม้ขบวน ลักษณะของทรงต้นจะตรงหรือคตเล็กน้อยก็ได้การจะดัดแต่งกิ่งจะไม่กำหนดรูปทรงผู้ดัดจะต้พลิกแพลงอย่างใดก็ได้แต่สิ่งสำคัญจะต้องจัดพ่อพุ่มใบ

ไม้ดัด ไม้แคระ

ไม้ตลก เป็นไม้ดัดที่ต้งใจให้ผู้พบเห็นแปลกตาทำนองลตลกขบขันมี 2 ลักษณะคือไม้ตลกหัว และ ไม้ตลกราก